* سبک هدایت و مدیریت تحولات

 

با نگاهی به ویژگی ها و مختصات واکنش های رهبر انقلاب نسبت به رویدادها و تحولات منطقه ای و بین المللی می توان رمز موفقیت های جمهوری اسلامی ایران در حوزه خارجی و بویژه عبور پیروزمندانه از بحرانها را دریافت. در اینجا به برخی از آنها اشاره می شود:

 

1- واکنش واقع گرایانه:

 

یکی از ویژگی های رهبر انقلاب در واکنش به تحولات منطقه ای و جهانی، واقع گرایی است. نمونه ها و مصادیق مختلفی از تحولات در طی این دوران رخ داد که در واکنش به آن دیدگاه و مواضع مختلفی از سوی گروهها و شخصیت های سیاسی مطرح شد.

 

اکنون فارغ از فضای پیچیده زمانی آن تحولات، آشکار شده است که در صورت عدم تدبیر هوشمندانه رهبر فرزانه و اتکا به مواضع برخی شخصیت ها و گروههای سیاسی، معلوم نبود که چه پیامدهای منفی متوجه جمهوری اسلامی ایران می شد. یکی از این نمونه ها، حمله امریکا به عراق برای آزادسازی کویت بود که در آن هنگام برخی سیاسیون چپ سیاسی کشور پیشنهاد همراهی با صدام علیه امریکا را می دادند. در چنین شرایطی رهبر انقلاب با درک صحیح تحولات منطقه و با معیار اصولگرایی موضع بی طرفی ایران را رسماً اعلام کرد. البته این بی طرفی به معنای سکوت در برابر جنایات ناشی از جنگ نبود بلکه در عین حال بی طرفی انتقادی را برگزید. بعدها اسنادی که منتشر شد، نشان داد که این جنگ سناریوی طراحی شده از سوی امریکا برای اهداف چند منظوره بود.

 

نمونه دیگر حادثه 11 سپتامبر بود. اکنون که مواضع اتخاذ شده از سوی گروهها و شخصیت های مختلف در آن زمان مورد بررسی قرار می گیرد، کاملاً نشان می دهد که رویکرد رهبر انقلاب چه اندازه مدبرانه بوده است. جریانات سیاسی به اصطلاح اصلاح طلب اصرار داشتند که ایران از این فرصت استفاده کند و وارد گفتگو با امریکا شده و در ائتلاف بزرگ ضد تروریستی شرکت نماید. در حالی که رهبر انقلاب از ظاهر این تحول گذشته و درونی ترین انگیزه این تحولات و روندهای آن را هدف قرار داده بودند و بر این اساس سکان سیاست خارجی کشور را به سمت عدم ائتلاف و مخالفت با سیاست های تهاجمی پس از 11 سپتامبر هدایت کردند. اکنون همه افکار عمومی جهان و حتی در داخل امریکا نیز به رویکردی که ایران انتخاب کرده بود، رسیده اند و این نشان دهنده تدبیر و آینده نگری در حوزه دیپلماسی است.

 

در همین راستا اقدام آمریکا علیه افغانستان و سپس علیه صدام نیز جالب توجه است. بسیاری در داخل به این اقدامات مثبت می نگریستند و برخی از اصلاح طلبان افراطی نیز پا را فراتر گذاشته و از جنگ جدید امریکا به «جنگ تمییز» یاد می کردند. با این حال در جریان جنگ امریکا در خاورمیانه سه پیشنهاد مورد توجه بود: 1- تعقیب استراتژی انزواطلبی 2- مدل الحاق و پیوستن به ائتلاف بزرگ 3- رویکرد بی طرفی مثبت و فعال.

 

در این شرایط، رهبر انقلاب راهبرد دو لایه ای را اتخاذ کردند که از یک سو به لحاظ دیپلماتیک، بی طرف مثبت و فعال اتخاذ شد و از سوی دیگر راهبرد فرصت سازی برای ارتقای منافع ملی مورد توجه قرار گرفت.

 

آنچه در نمونه های بالا ملاحظه شد دقیقا بیانگر واکنش ها و رویکردهای واقع گرایانه نسبت به تحولات منطقه ای و جهانی بوده است.

 

2- تشخیص به موقع رویدادها و روندهای سیاسی:

 

دومین ویژگی مهم در مدیریت رهبر انقلاب در حوزه سیاست خارجی است. گفته می شود درک تهدید نقش محوری در نوع واکنش و تصمیم دارد و در واقع درک تهدید متغیری میانجی بین حادثه یا رویداد و واکنش نسبت به آن به شمار می آید. هر قدر درک و تشخیص رویدادها و روندها واقعی تر و هوشمندانه تر باشد، واکنش های اتخاذ شده درست تر و مثبت خواهد بود. رهنمودها و هشدارهای به موقع رهبر انقلاب نسبت به تهدیدات و روندهای سیاسی نقش حیاتی در عبور موفقیت آمیز از بحرانها داشته است. این موضوع هم در داخل و هم در خارج مصداق دارد. هشدار رهبری در خصوص شبیخون فرهنگی در اوایل دهه 70، افشای سناریوی یلتسنی کردن ایران (فروپاشی از درون)، افشای سیاست های پنهان امریکا در خاورمیانه، هشدار نسبت به سناریوی اختلاف افکنی بین اقوام و مذاهب ایرانی از یک سو و راه انداختن جنگ شیعی و سنی از سوی دیگر، بر حذر داشتن مسلمانان از طرح اسلام هراسی و اسلام ستیزی غرب و... نمونه هایی از درک سریع و به موقع تهدیدات و واکنش مناسب نسبت به آن بوده است.

 

 3- هدایت دیپلماسی هوشمندانه:

 

شاخص دیگری از مدیریت رهبر انقلاب در عرصه سیاست خارجی است. در دیپلماسی هوشمندانه، درک صحیحی از تهدیدات، فرصت ها، قوت ها و ضعف ها وجود دارد. در مواجهه با بحرانها و تهدیدات همواره دیدگاههای مختلفی از سوی جریانات سیاسی وجود داشته و اصرار بر اجرایی شدن آن دیدگاهها بوده است لیکن پس از گذشت سالها اکنون به خوبی می توان ملاحظه کرد آن دیدگاهها تا چه میزان ضعیف و غیرعالمانه و غیرعاقلانه بوده است در حالی که اگر هدایت های هوشمندانه مقام رهبری نبود خساراتی جدی بر منافع و مصالح کشور وارد می شد. یکی از مهمترین عرصه های تجلی این دیپلماسی در موضوع هسته ای ایران است. همه متفق القولند که سکاندار اصلی تحولات هسته ای ایران چه در بعد فنی و چه در ابعاد سیاسی و دیپلماتیک آن رهبر انقلاب بوده است. در ابتدای بحران هسته ای که جامعه دو قطبی شده و یک طرف بحث واگذاری و تسلیم را مطرح و دیگری مقابله و جنگ را پیشنهاد می داد، رهبر انقلاب مسیر عقلانی و هوشمندانه ای را اتخاذ کردند که ایران را از آن فضای سنگین بین المللی خارج ساخت. ایشان با پرهیز از افراطی گری و تفریط گرایی، متناسب با شرایط که شامل چهار عنصر تهدید، فرصت، قوت و ضعف بوده است، رویکردهای معقولانه و هوشمندانه ای را تجویز کردند. اکنون تردیدی نیست که چنانچه این مشی، رویکرد و هدایت ها نبود، پرونده هسته ای ایران از دو حال خارج نبود یا کاملاً تسلیم محض می شد و یا منهدم می شد. اما در حال حاضر، نه تنها تسلیم نشدیم بلکه مقاومت بی نظیری برجای ماند و به میزان زیادی خصم از بعد سیاسی و حقوقی و فنی خلع سلاح شد که همه اینها مرهون هدایت صحیح و شجاعانه رهبر انقلاب بود.

 

4- ترکیب آرمانگرایی و واقع گرایی:

 

از مختصات دیگر مدیریتی رهبر انقلاب می باشد. مقام معظم رهبری که همچون امام راحل آرمانگرایی و واقع بینی را با هم مد نظر قرار می داد، توانست در عرصه عمل این دو را با هم تلفیق نماید. در سالهای گذشته متاسفانه عده ای عرصه اجرایی کشور را برعهده گرفته بودند که بواسطه ضعف باورها و شدت فشارهای بیرونی، آرمانها را فدای واقعیات آن هم واقع گرایی از نوع رئالیستی محض کردند. در همین حال برخی افراد نیز بودند که توجهی به واقعیات نداشتند و به هر قیمتی و علی رغم شرایط و بسترها، تاکید بر آرمانها می کردند اما رهبر انقلاب فارغ از چنین گفتمانهایی که هر یک به نوبه خود فشارهای سنگینی را وارد می کردند، موضع اعتدال و نگاه توآمان آرمانگرایانه- واقع گرایانه داشتند. تاکید ایشان بر 3 اصل عزت، حکمت و مصلحت در واقع ترکیب آرمانگرایی و واقع گرایی است.

 

«عزت این است که جامعه و نظام اسلامی در هیچ یک از برخوردهای بین المللی خود نباید طوری حرکت کند که منتهی به ذلیل شدن اسلام و مسلمین شود» (9/11/68) «حکمت یعنی حکیمانه و سنجیده کار کردن، هیچ گونه نسنجیدگی را نباید در اظهارات دیپلماتیک و هر آنچه مربوط به سیاست خارجی و ارتباطات جهانی است راه داد.» «و اما مصلحت یعنی مصلحت انقلاب و این مصلحت همه جانبه است یعنی از رفتار شخصی ما : بخصوص شما : شروع می شود.» (18/4/70)

 

5- اصول گرایی در سیاست خارجی:

 

نگاهی به مواضع و رویکردهای مقام معظم رهبری از 1368 تاکنون نشان می دهد که ایشان اصولگراترین شخصیت در این عرصه بوده و در همین حال تنها مانع انفعال و تحجر در جهت گیری خارجی می باشد. در واقع رهبر انقلاب همانطور که خود را وفادار آرمانهای امام راحل (ره) می دانستند، در عمل نیز مشی اصولی آن عزیز سفر کرده را حفظ کرده و توسعه دادند. موضع قاطعانه رهبر انقلاب نسبت به امریکا و استکبار جهانی و حمایت قاطع و صریح از ملل مستضعف و بویژه فلسطین و ضدیت پایدار نسبت به رژیم صهیونیستی و اعتقاد به صدور و انتقال ارزشهای اسلامی همچنان یاد آور مواضع حکیمانه امام راحل (ره) است. در واقع همانطور که ایشان به همه آحاد مردم و گروههای سیاسی توصیه کردند که مرزهای عقیدتی و ایدئولوژیک باید حفظ شود، خود در عرصه داخلی و خارجی به تمام و کمال این توصیه را رعایت کردند.

 

یادمان نمی رود که بسیاری از جریانات دوم خرداد که خود را حافظ میراث حضرت امام (رحمت الله علیه) می دانستند، چگونه ارزشها و آرمانهای امام (ره) را حداقل در حوزه خارجی نادیده گرفته بودند. سناریو های تحت عنوان تابوشکنی رابطه با امریکا، ایدئولوژی زدایی از سیاست خارجی و طرحهای مبنی بر اینکه فلسطین را به خود فلسطینی ها واگذاریم و کاری به اسرائیل غاصب نداشته باشیم، عناوینی بود که طی این سالها مطرح و پیگیری می شد اما حضور فعال و تعیین کننده رهبر انقلاب در مسند ولایت، باعث شد که این آرمانهای امام (ره) ذبح نگردد. در همین راستا تأکید داشتند:

 

«مقبولیت جهانی بسیار خوب است، اما نه به بهای دست برداشتن از اصول جمهوری اسلامی که هویت ملی و جمعی ماست.» (29/5/82)

 

اکنون کسی نمی تواند شک نماید که نفوذ و قدرت ایران بواسطه مشی اصولگرایانه که ریشه در منش و رفتار امام راحل (ره) داشت، در سراسر منطقه بشدت تعمیق یافته است. نفوذی که رعب در دل دشمنان ما انداخته است.

 

*دستاوردهای بی نظیر سیاست خارجی ایران

 

محصول ویژگی و مختصات گفته شد و یکسری ویژگی های دیگر که مجال بررسی آن در این مقاله نیست، چه تاثیری بر سیاست خارجی ایران و یا اساسا جایگاه، جمهوری اسلامی ایران گذاشته است؟ واقعیت امر این است که موقعیت ایران در طی این دوران بشدت تحکیم یافته و در کلاس بندی قدرت به رتبه های بالایی دست یافته است. در این جا به برخی از آنها اشاره می شود:

 

1- افزایش اقتدار و نفوذ ایران:

 

یکی از دستاوردهای مهم هدایت ها و رهنمودهای خارجی رهبر انقلاب است. اکنون اکثر مقامات سیاسی و نظامی غرب بر این باورند که جمهوری اسلامی ایران قدرت بلامنازع در خاورمیانه پیدا کرده است. رومانو پرودی نخست وزیر ایتالیا در مصاحبه با روزنامه مصری «اخبارالیوم» گفت که ایران کشور کلیدی در صحنه سیاسی خاورمیانه است. همین موضع را سولانا معاون هماهنگ کننده سیاست خارجه اتحادیه اروپا مطرح کرد مبنی بر اینکه ایران در جریان بازی قدرت این قدر برگ برنده در دست دارد که به یک قدرت درجه اول در جهان تبدیل شود. مسلماً این نفوذ و قدرت جنبه سخت افزاری ندارد بلکه این نفوذ و اقتدار ناشی از منابع معنوی و دیپلماتیک هوشمندانه ایران و مواضع شجاعانه و عدالتخواهانه و اسلام خواهانه در منطقه است که افکار عمومی منطقه را در سطوح توده ای و نخبگی به خودش جذب و جلب کرده است. مؤسسه سلطنتی امور بین الملل انگلیس در گزارشی با عنوان ایران، همسایگان و بحرانهای منطقه ای نوشت امریکا برای جلوگیری از افزایش قدرت منطقه ای ایران به همسایگان آن متوسل شده است. اما ایران با موفقیت در روابط خود با کشورهای همسایه حتی آن دسته از کشورهای عربی و سنی مذهب که از نفوذ آن بیم دارند، سود جسته و به موقعیت قابل توجهی در منطقه رسیده است.

 

اکنون هیچ مقامی و تحلیلگری وجود ندارد که به قدرت و نفوذ ایران اذعان نکرده و معتقد به این نباشد که کلاس بندی قدرت در خاورمیانه بطور بنیادی بهم خورده است و ایران در رأس هرم قدرت منطقه ای قرار گرفته است. در واقع بر اثر وجود چنین واقعیتی است که امریکا تن به مذاکره با ایران برای برون رفت از چالش عمیق در عراق داد و اساساً جنبش مذاکره با ایران در داخل امریکا که اوج تجلی آن را در مناظره های کاندیداهای ریاست جمهوری آمریکا مشاهده می کنیم، ناشی از افزایش اقتدار و نفوذ ایران است و شکی نیست که این نفوذ بر اثر درایت و خردورزی رهبر فرزانه انقلاب بوده است و گرنه در صورت تداوم سیاست تساهل و تسامح و یا در صورت اعمال دیدگاههای برخی از جریانات سیاسی میانه رو یا اصلاح طلب هرگز چنین موقعیتی نصیب ایران نمی شد.

 

2- تبدیل شدن ایران به یک کشور شکست ناپذیر و مقاوم:

 

هدایت و مدیریت رهبر انقلاب در عرصه سیاست خارجی که خود تداوم دهنده مشی اصولی و شجاعانه امام راحل (ره) بوده است، کشور ایران را به یک دژ مستحکمی تبدیل کرد که هر قدر ضربه به آن زده می شود، قوی تر می گردد. این، اعتراف صریح مقامات ارشد و استراتژیست های غرب است که استحکام ایران نسبت به گذشته و ابتدای انقلاب فوق العاده افزایش یافته است. هفته نامه امریکایی تایمز طی گزارشی با توجه به یافته های کمیته مطالعات بیکر- همیلتون نوشت ایران به محکمی در سنگر خود قرار گرفته و به هیچ عنوان در معرض تغییرات بنیادین انقلاب قرار ندارد. (روزنامه جمهوری اسلامی 13/1/85) بواسطه چنین شرایطی پروژه حمله نظامی (چه تمام عیار و چه نقطه ای) امریکا یا رژیم صهیونیستی برای همه امری نشدنی و اساساً غیر خردمندانه تلقی شده است. هرگاه طرح اقدامات نظامی در رسانه ها اوج گرفت، رهبر انقلاب با تمام صلابت پاسخ قاطعی دادند. ایشان همانطور که در گذشته از جمله در سال 70 اعلام کردند که «به حول و قوه الهی اعتقادم از بن دندان این است که آمریکا اگر تمام نیروهایش را برای ضربه زدن به این انقلاب بسیج کند، هیچ غلطی نمی تواند بکند.» (28/6/70) در سالهای اخیر نیز با همان صلابت اعلام کردند که اگر دشمنان تعرضی به خاک ایران بکنند، تمام منافع آنها در سراسر جهان هدف قرار خواهد گرفت. این نوع موضعگیری در واقع ناشی از قدرت و توانایی های جمهوری اسلامی ایران از یک سو و ضعف و پوشالی بودن ابهت قدرت هایی مثل امریکا است. چنانکه ریچاردهاوس رئیس شورای روابط خارجی آمریکا تصریح کرد گزینه تغییر رژیم ایران (چه سخت و چه نرم) تحقق یافتنی نیست. به همین ترتیب نتیجه صلابت و استحکام جمهوری اسلامی است که شاهد تغییرات پی درپی سیاست های غرب علیه ایران هستیم.

 

3- شکسته شدن مجدد ابهت امریکا و متحدینش:

 

دیپلماسی هدایت شده توسط رهبر انقلاب راهبردها و سیاست های امریکا در منطقه را با شکست سختی مواجه ساخت. این سخن ریچاردهاوس شنیدنی است که در مجله فارین افرز نوشت با جنگ اول خلیج فارس عصر امریکایی در خاورمیانه آغاز شد اما با جنگ دوم شاهد پایان عصر امریکایی هستیم. در واقع مدیریت منطقه ای ایران که با رهنمودهای رهبری صورت گرفته، تمام طرحهای این کشور را در خاورمیانه با شکست مواجه ساخت به گونه ای که مادلین آلبرایت وزیر خارجه اسبق آمریکا به کاخ سفید اعلام کرد ایران قدرت اول منطقه است و امریکا باید بداند که کلید حل معمای خاورمیانه بویژه عراق در دست ایران است.

 

درخواست امریکا برای مذاکره با ایران در شرایطی رخ داد که همه به ضعف و ذلالت امریکا پی برده و رادیکالهای جامعه امریکا این اقدام را سرافکنی بزرگ نام نهادند. در همین حال ایران با تدبیر مقام معظم رهبری درخواست مذاکره با امریکا را بخاطر وضعیت شیعیان عراق و پیشنهاد آنها در اوج اقتدار پذیرفت.

 

4- تعمیق منطقه ژئواستراتژیک ایران:

 

سیاست حمایت از نهضت های رهایی بخش و کمک به مسلمانان از تأکیدات جدی رهبر انقلاب بوده است، به عنوان نمونه ایشان در سال 80 فرمودند: «دفاع از مظلوم، همیشه یک نقطه درخشان است. کنار نیامدن با ظالم، رشوه نپذیرفتن از زورمند و زرمند، پافشردن بر حقیقت، اینها چیزهایی است که هیچ وقت در دنیا کهنه نمی شود، اینها را باید دنبال کنیم، اصول اینهاست.» (16/8/80)

 

این سیاست که با امام راحل (ره) شروع شده و جزء اصول و ارکان قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (اصول 2 و 3 و 11 و 152 و 153 قانون اساسی) می باشد، توسط رهبر انقلاب با تمام قوت پیگیری شد و اکنون ثمره آن را ملاحظه می کنیم. اتفاقی که در لبنان و فلسطین، عراق و افغانستان و... رخ داده است، نتیجه استقامت در پیگیری این اصول از سوی رهبری انقلاب بوده است. تأکید اخیر از این بابت است که در سالهای گذشته کسانی بودند که با چنین رویکردی مخالفت می ورزیدند. با این حال، این سیاست با وجودی که ریشه در اصول و باورهای اسلامی و انقلابی دارد، نتایج ژئواستراتژیکی نیز برای ایران داشته است. این سیاست مناطق ژئواستراتژیک ایران را توسعه داد. منطقه ژئواستراتژیک منطقه ای است که یک بازیگر در خارج از محیط ملی خود تعریف نموده و با ایفای نقش موثر در آنجا و ایجاد مشکل برای رقبای خود توجه ایشان را از عطف به مسایل داخل خویش منحرف ساخته و یا حداقل شدت آن را تخفیف می دهد. (افتخاری، 1380)

 

*فرهنگ سازی ها

 

از دیگر ابتکارات تأثیرگذار ایشان، نامگذاری سال ها به عناوینی همچون سال پیامبر اعظم (ص)، رفتار علوی، حماسه حسینی، سال امام خمینی، پاسخگویی مسئولان، انضباط اجتماعی، خدمتگزاری به مردم، عدالتخواهی، اتحاد ملی و انسجام اسلامی و نوآوری و شکوفایی است؛ نامگذاری هایی که در واقع یک نوع فرهنگ سازی در جامعه اسلامی بوده است.

 

بازگشت اصولگرایان به صحنه قدرت که با تدابیر ویژه و فرهنگ سازی های مستمر ایشان در قالب گفتمان عدالتخواهی و اصلاحات یعنی مبارزه با فقر، فساد و تبعیض صورت پذیرفت، از دیگر تدابیر سرنوشت ساز ایشان است که پرداختن به آن مجال واسع تری را طلب می نماید.

 

آینده نگری و پیگیری های مستمر و مستدام ایشان باعث گردید مسئولان نظام، سندی به عنوان سند 20 ساله را تدوین نمایند که براساس آن، نظام اسلامی در سال 1404 هجری خورشیدی باید در زمینه علمی، فناوری و اقتصادی به قدرت اول آسیای جنوب غربی (خاورمیانه، آسیای میانه و قفقاز) تبدیل شود.

 

از دیگر ابتکارات ایشان، احیای اصل 44 قانون اساسی است که کارشناسان از آن به عنوان یک انقلاب و جهش اقتصادی نام می برند. با اجرای اصل 44، از تصدی گری دولت در مناصب اقتصادی کاسته شده و بخش خصوصی و تعاونی ها، چرخه تولید و تجارت کشور را به حرکت در خواهند آورد.

 

تدابیر دیگر ایشان در طول 19سال گذشته با مشکلات و معضلاتی همچون فتنه طالبان و القاعده در افغانستان، کاهش قیمت نفت به زیر 10 دلار، پرونده انفجار آمیا، تحریک قومیت ها و اقلیت های دینی، گشایش سفره بحران و ناامنی در کشور، تحریم های شدید اقتصادی، قطعنامه های شورای امنیت، دادگاه میکونوس، کنفرانس برلین، اصلاح قانون مطبوعات، تحصن نمایندگان مجلس ششم، جنگ 33 روزه حزب الله لبنان با رژیم صهیونیستی، صدور حکم حکومتی در تأیید صلاحیت مصطفی معین و... نشان می دهد، که انقلاب چه نگین ارزشمندی را بررکاب خود نشانده است.